Ανταλλακτική οικονομία και κοινωνική συνεργασία το διέξοδο στην επιβίωσή μας

Καθημερινά διαπιστώνουμε ότι η ζωή μας υποβαθμίζεται.

Το κόστος ζωής αυξάνει, ενώ τα εισοδήματά μας μειώνονται. 

Η μόνη λύση φαίνεται να είναι η με κάθε τρόπο μείωση του κόστους ζωής. 

Η προσπάθεια, δηλαδή, να απαλλαγούμε από την  "τυραννία" των εξόδων και των χρημάτων, εισάγοντας μια μορφή ανταλλακτικής οικονομίας που παραπέμπει στις εποχές πριν την είσοδο του χρήματος ως ρυθμιστικού παράγοντα των αγορών. 

Στη μάχη αυτή έχουν επιστρατευθεί πολλές και πρωτότυπες μέθοδοι:
Από την αναζήτηση δεύτερου ή και τρίτου ατόμου για μετακινήσεις από κοινού και διαμοιρασμό των εξόδων βενζίνης, εξυπηρέτηση ηλικιωμένων και μικρών παιδιών με αντάλλαγμα κάτι άλλο που χρειαζόμαστε, βάψιμο σπιτιού αντί νομικών συμβουλών, μαθήματα ξένων γλωσσών αντί επισκευής υδραυλικών και πάσης φύσης ανταλλαγή αγαθών, χρόνου και υπηρεσιών.

Επίσης, όλοι μας έχουμε πράγματα που δεν τα χρειαζόμαστε ή δεν τα χρησιμοποιούμε.

Άλλα κακές επιλογές αγορών μας, άλλα που τα έχουμε χρησιμοποιήσει λίγο αλλά λόγω της αλματώδους ανάπτυξης της τεχνολογίας έχουν αντικατασταθεί. Μερικά λυπόμαστε να τα πετάξουμε και γεμίζουν τα σπίτια μας και τις αποθήκες μας, αλλά τα περισσότερα είναι γνωστό ότι καταλήγουν στις χωματερές. Υπάρχουν όμως άλλοι που αυτά που εμείς πετάμε τα χρειάζονται και άλλα πράγματα που μερικοί πετάνε τα χρειαζόμαστε εμείς.

Από την άλλη, σε αυτή την περίοδο της οικονομικής κρίσης μπορούμε να αντικαταστήσουμε το χρήμα ως ανταλλακτική αξία, προσφέροντας, ζητώντας και ανταλλάσσοντας υπηρεσίες (π.χ. είμαι γιατρός και προσφέρω x επισκέψεις και χρειάζομαι νταντά.)

Η ανταλλακτική οικονομία είναι εδώ με την ανταλλαγή χρόνου, υπηρεσιών και αγαθών χωρίς χρήματα. 

Με ρίζες βαθιές, που φθάνουν πολύ πίσω στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών, όχι μόνον είναι παρούσα, αλλά γνωρίζει και μεγάλη απήχηση, δίνοντας μια άλλη οπτική της ανθρώπινης αλληλεγγύης προσφέροντας διέξοδα στους δύσκολους καιρούς της παγκόσμας οικονομικής κρίσης.

Εμπεριέχει στίγματα μιας άλλης οικονομίας και τα συστατικά που τη «θρέφουν» είναι η ισότητα, η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη και η συνεργασία. Στηρίζεται στις υγιείς ανθρώπινες σχέσεις και επειδή δεν είναι μετατρέψιμη δεν μπορεί να παρασυρθεί από τη γενικότερη οικονομική συγκυρία και κρίση.

Τα απαραίτητα «προσόντα» συμμετοχής είναι ο διαθέσιμος χρόνος, το ταλέντο, η φαντασία και κυρίως το μεράκι.

Η πρωτόγονη μέθοδος της ανταλλαγής αγαθών, χρόνου και υπηρεσιών καταφέρνει και επιβιώνει όσο περίεργο κι αν ακούγεται αυτό στην εποχή της παντοδυναμίας του χρήματος και της παγκοσμιοποίησης.

Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα δεν διανοούνται μια σύγχρονη κοινωνία χωρίς την ύπαρξη χρήματος. Ιστορικά, άλλωστε, το χρήμα χρησιμοποιήθηκε από όλες τις κοινωνίες, γιατί επιτελεί αποτελεσματικά δύο σημαντικές λειτουργίες κάθε οικονομίας, δηλαδή τον υπολογισμό της αξίας και την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών.

Η ανταλλαγή προϊόντων, όμως, χωρίς τη μεσολάβηση του χρήματος έχει τα δικά της πλεονεκτήματα, που ενισχύονται σε περιόδους οικονομικής κρίσης.

Η πιο πρόσφατη εμπειρία από χώρες όπως η Αργεντινή έδειξε ότι η ανταλλακτική οικονομία βοήθησε να επιβιώσουν κοινωνίες με ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά ανεργίας, με διογκωμένο δημόσιο χρέος και με τους πολίτες τους να έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τις αντοχές τους.

Όπως πάει το πράγμα, αργά ή γρήγορα θα κληθούμε να ζήσουμε τις οικογένειές μας χωρίς χρήματα. Είναι εφικτό;

Η εμπειρία της Αργεντινής λέει πως ναι. Με το ισοδίκαιο ανταλλακτικό εμπόριο. Με την αλληλέγγυα κοινωνική οικονομία. Με τα τοπικά και εθνικά δίκτυα ανταλλαγών, τη γεωργία της εγγύτητας και τις αγορές απευθείας διάθεσης.

Λέσχες ανταλλαγής προϊόντων
«Μια συνεργασία ανθρώπων για τη δημιουργία εναλλακτικών λύσεων απέναντι σε ένα παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο που για πολλούς δεν δουλεύει πια», χαρακτήριζαν στις αρχές της περασμένης δεκαετίας τα Μέσα Ενημέρωσης της Αργεντινής το «κίνημα» της ανταλλακτικής οικονομίας που εξαπλώθηκε σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Σχεδόν 6 εκατομμύρια άνθρωποι συμμετείχαν το 2003 στο Γενικό Δίκτυο Ανταλλαγής της Αργεντινής, το οποίο δημιουργήθηκε μετά την πτώχευση της χώρας το Δεκέμβριο του 2001. Με περισσότερους από 800 κόμβους, οι λέσχες ανταλλαγής προϊόντων της Αργεντινής έγιναν ένα από τα ισχυρότερα συστήματα σύγχρονης ανταλλακτικής οικονομίας. Το υπουργείο Οικονομίας της Αργεντινής, βλέποντας ότι η κρίση επιδεινώνεται, αποφάσισε να στηρίξει το Γενικό Δίκτυο, παρέχοντας βοήθεια σε θέματα διαδικτυακής τεχνολογίας.

Το σύστημα λειτουργεί με απλό τρόπο και βασίζεται στα πιστωτικά «χαρτάκια», τα οποία αποκτούν τα μέλη των κόμβων-λεσχών με την προσφορά αγαθών ή την παροχή εργασιών. Μόλις, για παράδειγμα, ένας αγρότης «πουλήσει» κάποια ποσότητα από το προϊόν του σε κάποιο μέλος μίας λέσχης, λαμβάνει ένα πιστωτικό χαρτάκι στο οποίο αναγράφεται η αξία της συναλλαγής και με τη σειρά του το χρησιμοποιεί σε όποια λέσχη-κόμβο επιθυμεί για να αγοράσει ένα αγαθό ή μία παροχή υπηρεσίας από κάποιο άλλο μέλος του Δικτύου.

Δίκτυο ανταλλαγής στην Ελλάδα

Στη χώρα μας η ανταλλακτική οικονομία έχει «απλώσει δίχτυα» σε πολλές πόλεις. Λειτουργεί με ένα διόλου ευκαταφρόνητο κατάλογο υπηρεσιών, δεξιοτήτων ή και αγαθών που μπορεί να προσφέρει ή να πάρει ο καθένας.  

Στην Ελλάδα, η ανταλλακτική οικονομία υφίσταται και λειτουργεί κυρίως στην επαρχία. Σε χαμηλά βέβαια ποσοστά, η ανταλλαγή αγαθών μεταξύ των πολιτών είναι καθημερινό φαινόμενο στα χωριά, χωρίς οργανωμένα δίκτυα.

Στη Δοϊράνη, στα πλαίσια του σχεδίου «Amicus», λειτουργεί ένα σύστημα ανταλλαγής αντικειμένων, τα οποία κάποιοι άνθρωποι δεν χρειάζονται πια, αλλά είναι χρήσιμα για άλλους. Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος «Amicus», η ανταλλακτική αυτή δράση συνεχίστηκε με πρωτοβουλία των εθελοντών.
Στην Πάτρα δημιουργήθηκε πρόσφατα το πρώτο «επίσημο» δίκτυο ανταλλαγής προϊόντων με την ονομασία «Οβολός» (www.ovolos.gr), στο οποίο συμμετέχουν μέχρι στιγμής πάνω από 500 μέλη, νοικοκυριά αλλά και εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια, σούπερ μάρκετ, τοπικά ΜΜΕ, φροντιστήρια κ.ά. Ένας οβολός ισοδυναμεί με ένα ευρώ και οι συναλλαγές γίνονται on-line. Το σύστημα της «νέας οικονομίας» εμπνεύστηκε και υλοποίησε σε μη κερδοσκοπική βάση ο Πατρινός επιχειρηματίας Νίκος Μπογονικολός. Με τα «κοινωνικά νομίσματα» διαμορφώνεται η πραγματική αξία των προϊόντων, καθώς δεν υπάρχει το «καπέλο» των μεσαζόντων και οι φορολογικές επιβαρύνσεις. Για το λόγο αυτό, όλα τα αγαθά που «εμπορεύονται» σε τέτοιου είδους ανταλλακτικά συστήματα είναι κατά πολύ φθηνότερα σε σχέση με την τιμή που έχουν στην αγορά.

Κοινωνικά παντοπωλεία

Σε περισσότερες από 20 ελληνικές πόλεις λειτουργούν κοινωνικά παντοπωλεία. Χιλιάδες οικογένειες, άνεργοι και ηλικιωμένοι σιτίζονται απ’ αυτά τα πακέτα που μοιράζονται εκεί με βασικά είδη διατροφής και υγιεινής. Τα αγαθά προσφέρονται από ιδιώτες, κοινωνικούς φορείς, ακόμη και από σουπερμάρκετ όπου γίνονται κάθε είδους ανταλλαγές.

Οι τράπεζες χρόνου
Οι τράπεζες χρόνου είναι μια άλλη μορφή ανταλλακτικής οικονομίας, στην οποία ανταλλάσσονται υπηρεσίες. Κάθε μέλος της «χρονοτράπεζας» μπαίνει στο σύστημα και αποθηκεύει το χρόνο και το είδος της υπηρεσίας που δύναται να προσφέρει. Κάθε ώρα εργασίας, ανεξαρτήτως επαγγέλματος, «αμείβονται» το ίδιο. Για παράδειγμα, η νταντά αμείβεται το ίδιο με το γιατρό. Στους λογαριασμούς του κάθε μέλους καταγράφονται οι ώρες που εργάστηκε και επομένως οι ώρες που του αναλογούν προκειμένου να λάβει κάποια υπηρεσία από άλλο μέλος. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί μπορούν έτσι να στηριχθούν οικογένειες με προβλήματα, αλλά και για να αξιοποιήσουν τη διάθεση προσφοράς τους οι εθελοντές.

Ενεργές τράπεζες χρόνου υπάρχουν σήμερα σε περισσότερες από 26 χώρες, μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Μεγάλη Βρετανία, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα. Ο υποψήφιος πελάτης αναγράφει σε μια σχετική λίστα τι θα μπορούσε να κάνει και για πόσο καιρό. Δεν υπάρχει κανένα όριο για τις ώρες προσφοράς ή για το είδος προσφοράς. Στη συνέχεια, ο υποψήφιος αναφέρει τι θα ήθελε να του προσφέρει η τράπεζα. Κάθε 3 ή 6 μήνες γίνεται αξιολόγηση του έργου καθώς μπορεί κάποιος να μην κάνει «καλή δουλειά». Έτσι οι συναλλασσόμενοι αξιολογούνται για να είναι όλοι ευχαριστημένοι από τις εργασίες.
Τα άτομα βοηθούνται και νιώθουν καλύτερα με την προοπτική πως έχουν κάτι ανταλλάξιμο με αξία, δηλαδή το χρόνο τους, και παράλληλα βοηθούνται να επανενταχτούν, εφόσον η εργασία όλων στην τράπεζα αξιολογείται ποιοτικά και αυτό λειτουργεί ως ανταμοιβή αλλά κι ως κίνητρο αναβάθμισης προσόντων.

Ανταλλαγές προϊόντων στο Διαδίκτυο
«Με μεγάλη μου χαρά σας ανακοινώνω την ίδρυση διαδικτυακού συνδέσμου με σκοπό την αμοιβαία ανταλλαγή προϊόντων και υπηρεσιών χωρίς τη μεσολάβηση χρήματος, υπό την ονομασία «Λόγω Τιμής» (http://www.logo-timis.gr)» γράφει στο Διαδίκτυο ο δημιουργός της ιστοσελίδας Γιώργος Κολέμπας, ένας μαθηματικός που πλέον ζει στο Πήλιο και ασχολείται με την οικογεωργία.

«Ναι στην ανταλλαγή προϊόντων» ονομάζεται ένα από τα group που υπάρχουν στο Facebook και έχουν ως θέμα την ανταλλακτική οικονομία.

Το xariseTo.gr είναι ένας ιστότοπος τα μέλη του οποίου χαρίζουν αντικείμενα που δεν χρειάζονται πλέον. Με τη σειρά τους μπορούν να πάρουν κάποιο αντικείμενο που χρειάζονται απ’ όσα διατίθενται. Η σελίδα του στο Facebook αριθμεί 7.500 μέλη, ενώ διοργανώνει και «χαριστικά» παζάρια σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας.

Το www.foodieexchange.ning.com είναι ένα site στο οποίο food blogger από όλο τον κόσμο ανταλλάσσουν μεταξύ τους πακέτα με διατροφικά προϊόντα από τις χώρες τους. Το κάθε πακέτο πρέπει να έχει αξία το λιγότερο 10 δολάρια ή 10 ευρώ και να μην είναι πάνω από 500 γραμμάρια, αλλιώς υπάρχει εξτρά χρέωση.
Η πρώην καθηγήτρια κυρία Χαϊντεμαρίε Σβέρμερ είναι από τις πρώτες που εφάρμοσαν και διέδωσαν τη σύγχρονη ανταλλακτική οικονομία. Ζει χωρίς χρήματα στη Γερμανία εδώ και 16 χρόνια.

Έπειτα από αρκετή σκέψη, έφτιαξε το Τauschring (http://www.tauschring.de), ένα μέρος όπου οι άνθρωποι μπορούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες με αντάλλαγμα υλικά αγαθά. Το αποκάλεσε «Gib und Νimm», δηλαδή «Πάρε – Δώσε» (http://projekte.free.de/gibundnimm) και είχε τόσο μεγάλη απήχηση, που της έκαναν αφιέρωμα οι Times.

Δεκάδες ιστότοποι για ανταλλαγές προϊόντων και υπηρεσιών στην Ελλάδα βρίσκονται αυτή τη στιγμή «υπό κατασκευή».

Η αυξανόμενη ένταση της οικονομική κρίσης έχει στρέψει ακόμη και τη νεολαία –η οποία αποτελεί το βασικό όγκο χρηστών του Διαδικτύου– σε διάφορες μορφές ανταλλακτικής οικονομίας.

Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες λειτουργούν site ανταλλαγής προϊόντων με χιλιάδες μέλη. 

Το ίδιο συμβαίνει στην Αμερική, την Αυστραλία, την Κίνα και την Ιαπωνία, με πολλούς συμμετέχοντες.

Είναι απίστευτος ο ρυθμός με τον οποίο εξαπλώνεται η «τάση» της ανταλλαγής υπηρεσιών, χρόνου και προϊόντων, που άλλες φορές λειτουργεί με «πόντους», άλλες με εικονικά/κοινωνικά νομίσματα και άλλες με μπόνους, αλλά πάντα με το ίδιο αποτέλεσμα και σχεδόν πάντα μέσα από το Ίντερνετ.

«Μια διαρκής ειρήνη δεν μπορεί να επιτευχθεί, εάν ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού δεν εξασφαλίσει τα μέσα για να βγει από την φτώχεια». (Ολε Ντάνμπολτ Μγιόες, πρόεδρος της επιτροπής Νόμπελ)